Znów jesteśmy w okolicach Krzeszowic, 18 kilometrów od granic Krakowa. Znajduje się tu założona w XIV wieku przez Nawoja z Morawicy (protoplasta rodu Tęczyńskich, zm. 1331) wieś Tenczynek i położony nieopodal zamek Tęczyn (Tenczyn, obie pisownie poprawne, polska język to w końcu trudna język) - jedne z najpiękniejszych zakątków Małopolski.
Pierwsza wzmianka dotycząca okolic zamku, datowana jest na 1308 rok, kiedy to Władysław Łokietek z oddziałem rycerstwa przebywający w lasach in Thanczin wydał dokument dla klasztoru w Sulejowie.
(poniżej nieco zmodyfikowany przeze mnie plan z Cioci Wikipedii)
Pierwszy zamek – drewniany – powstał prawdopodobnie w 1309 roku. Tak, Drodzy Czytelnicy, siedemset lat temu nasi przodkowie budowali zamki stojące do dzisiaj, a my głupiej drogi zrobić nie umiemy : ). Zbudował go kasztelan krakowski Nawój z Morawicy (tak na marginesie – w pobliżu jest również miejscowość Nawojowa Góra). Jako pierwsza powstała wieża zwana do dziś Nawojową (poniżej).
Syn Nawoja, Jędrzej (zm. 1369) wybudował zamek murowany, a później rozbudowywał go. Był to pierwszy członek rodu, który przyjął nazwisko Tęczyński. Jego syn, Jan (zm. 1405) był zaufanym doradcą króla Władysława Jagiełły. On również rozbudowywał zamek, dodając m. in. kaplicę. Ze względu na powagę i sławę rodu w Tęczynie więzieni byli ważni krzyżaccy jeńcy pojmani w bitwie pod Grunwaldem. Jedna z bastei nosi nazwę Grunwaldzkiej (poniżej).
Sława młodego swoją drogą rodu zataczała coraz szersze kręgi. Zamek odwiedzali Mikołaj Rej, Jan Kochanowski i inne postacie polskiego Odrodzenia.
Aż do połowy XVI w. wygląd zamku nie ulegał większym zmianom. W tym okresie znajdowały się przy nim: folwark, łaźnia, browar ze słodownią i dom praczek. W XVI wieku kasztelan wojnicki Jan Tęczyński całkowicie zmienił wygląd zamku. Posiadał on teraz trzy skrzydła ozdobione renesansowymi attykami, gzymsami i krużgankami. Rozbudowa zamku ciągnęła się do początku XVII w. Zamek wraz z podgrodziem został otoczony murem kurtynowym, wzmocniono go basteją wjazdową (barbakanem) i dwiema pięciokątnymi bastejami (Grunwaldzką i Tęczyńskich). Pod zamkiem rozciągały się ogrody i winnice.
Baszta Dorotki:
Ostatnią dużą "inwestycją" na zamku była gruntowna przebudowa kaplicy zamkowej, dokonana w początkach XVII w. przez Agnieszkę z Tęczyńskich Firlejową, późniejszą fundatorkę klasztoru o. Karmelitów Bosych w Czernej. W 1637 r. zmarł wojewoda krakowski Jan Magnus Tęczyński, ostatni przedstawiciel rodu. Jego jedyna córka Izabela wyszła za mąż za Łukasza Opalińskiego.
Kaplica:
W czasie potopu szwedzkiego (1655) Marszałek wielki koronny Jerzy Lubomirski, ustępując przed Szwedami, ukrył skarbiec koronny w Starej Lubowli na Spiszu, ale rozpuścił fałszywą wieść, że skarbiec znajduje się w Tęczynie. Szwedzi opanowali zamek, ale skarbu oczywiście nie znaleźli, więc opuścili go i spalili. Po potopie szwedzkim zamek został w większej części odbudowany i częściowo zamieszkany.
Baszta Elizy:
Od 1816 r. zamek stał się własnością Potockich i pozostał w ich rękach aż do wybuchu II wojny światowej w 1939 r. W 1768 r. uległ pożarowi i od tego czasu popada w coraz większą ruinę. W 1783 r. prochy ostatniego z Tęczyńskich, Jana, przeniesiono z kaplicy zamkowej do nowego grobu w kościele św. Katarzyny w Tenczynku.
W trakcie II wojny światowej w zamku przebywali partyzancie - Niemcy tak się ich bali, że nie ryzykowali walki, tylko wjechali do środka czołgiem niszcząc przy okazji bramę Barbakanu.
Obecnie zamek jest restaurowany - odnowiono już barbakan i Nawojową Wieżę (utworzono w niej schody, dzięki czemu można oglądać panoramę z samego jej wierzchołka - byliśmy tam z dziadkiem w maju 2011 roku, widok piękny. Weszliśmy oczywiście przez dziurę w murze, jak na zwiedzających na gapę przystało).
(na zdjęciu widać "nowy" barbakan")
Warto wspomnieć o tym, że z Tęczyńskich wywodzili się również Rabsztyńscy (patrz: zamek Rabsztyn). W 1461 roku krakowscy mieszczanie zabili Andrzeja Tęczyńskiego (wnuk wspomnianego Jana Tęczyńskiego zmarłego w 1405 roku) – spotkało się to z krwawą zemstą o czym, Drogi Czytelniku, możesz poczytać w podręcznikach od historii. Potomkowie Andrzeja przyjęli nazwisko Rabsztyńscy.
(poniżej zamek w Rabsztynie, stan na lipiec 2011, w trakcie konserwacji)
Z rodu Tęczyńskich pochodziło wiele znakomitych osobistości – Sędziwój (zm. 1479, sekretarz królewski, rektor Akademii Krakowskiej); Jan (uważany za najbliższego powiernika królowej Bony), Stanisław (odbył pielgrzymkę do Ziemi Świętej, po której otrzymał od papieża tytuł Rycerza Jerozolimskiego), Andrzej (miecznik wielki koronny, brał udział w obronie Podola przed tatarami) – cała trójka to synowie Gabriela (zm. 1497 w trakcie wyprawy do Mołdawii, towarzyszył wtedy królowi Janowi Olbrachtowi).
Informacje zbierałem odkąd się nauczyłem chodzić i zacząłem biegać po tym moim ukochanym zamku. Większość przekazał mi dziadek, resztę (daty) Ciocia Wikipedia i jakiś może dwie inne stronki. Zdjęcia (oprócz planu i mapki) mojego autorstwa.
